CAN A DAYAK BECOME THE PREMIER or THE YANG DI-PERTUA NEGERI OF SARAWAK ?
OF COURSE ‘YES !’ – WHY NOT ?
'IN THE SPIRIT OF, AND PURSUANT TO THE FORMATION OF MALAYSIA.'
https://www.nst.com.my/news/nation/2022/09/835158/kdca-propose-pairin-kitingan-next-sabah-tyt
https://www.thestar.com.my/news/nation/2022/09/28/no-issues-for-pairin-to-be-next-sabah-head-of-state-says-tangau
'Abang Johari said GPS was in no hurry for the 35% seat claim to be implemented. He said it was more important that the principles behind MA63 be clearly understood.'
- [No hurry for 35% quota of Dewan seats, says Abang Jo
FMT Reporters -September 10, 2022 11:31 PM]
https://dayakdaily.com/abang-jo-things-havent-been-implemented-according-to-constitution-ma63-for-past-58-years/
HARI INI DALAM SEJARAH......as we take a stroll down 'Memory Lane 1963'.......
210 CO 1030/1494, no 66 9 Aug 1963 [Sarawak’s head of state]: telegram OCULAR C400 from Sir A Waddell to Mr Sandys]
‘The new constitutions for North Borneo and Sarawak provided for a head of state. The office holder was to be recommended jointly by the Queen and the Agong but appointed by the Agong alone. Dato Mustapha had for some time been lined up as Sabah’s head of state, but the selection of Sarawak’s post-colonial governor proved controversial.’
‘Although Temenggong Jugah, the paramount chief of the Ibans, was the front-runner, the Tunku insisted on a Malay and favoured Dato Haji Openg.’
‘Sandys responded to Waddell’s telegram by urging the Tunku to accept Jugah so as not to risk losing Iban support for Malaysia and thereby jeopardising the outcome of the UN mission to Sarawak (Sandys to Tory, tel 1976, 12 Aug 1963, DO 189/219, no 179).’
‘The problem was not resolved until 13 Sept when Sandys brokered a compromise whereby Openg became the governor while Jugah was appointed federal minister for Sarawak Affairs with a seat in the federal Cabinet.’
‘There is no hope of budging me on this either. I repeat that my advice has been tendered after full consideration of all factors involved including repeated intelligence reports which indicate the possible trouble if Jugah were not appointed.’
‘This is not a matter of personal pique or agitation by Jugah but is deep-seated spontaneous feeling amongst Ibans who are now thoroughly awake politically, particularly after success at elections. They are, after all, largest racial block and only race which has voted unanimously and unequivocally for Malaysia.
It should also not be forgotten that there are two million of them on the other side of the border.’
2. ‘It is nonsense to say that Malays are most politically conscious community here. They are the most politically tortuous and divided, and Malayans have not helped matters by vehement denunciation of Datu Bandar and Panas during elections.’
‘Appointment of Malay Governor would certainly be ascribed to Barjasa intrigue (which is doubly deplorable as Barjasa part of Alliance which unanimously recommended Jugah) and people here are well aware that Abdul Rahman Yakub has remained on in Kuala Lumpur no doubt for this purpose.’
‘Such appointment would
(a) divide Malays even more,
(b) wreck the Alliance,
c) turn Ibans anti-Malaysia and
(d) give rise to internal and external security situation of utmost gravity which could involve H.M.G. in the most distasteful security action in history.’
‘And Malay troops, even if available, would make matters worse. I am sure strength of Iban feeling well appreciated by Lord Lansdowne and the Cobbold Commission.’
3. ‘Against this, Jugah’s comparative illiteracy is of no account and was certainly no apparent bar to his being strenuously courted by Malays when the Ibans were being won over.’
4. ‘It is quite unrealistic for Tunku to force a nominee not supported by Alliance. This I am not able or willing to do. I can only suggest invitation to Alliance to visit Kuala Lumpur but see my telegram No. C67 on last occasion.’
‘Time is now desperately short before arrival of U.N. Mission. Failure to reach decision could be fatal to Malaysia and to Sarawak.’
*****
224 PREM 11/4350 13 Sept 1963 [Sarawak’s head of state]: inward telegram SOSLON 152 from Mr Sandys for Mr Macmillan, reporting resolution of the crisis
“I much appreciated your message in LONGSOS [LONSOS] No. 209.1”
“I have delivered your letter to the Tunku. This came at a timely moment and he was most gratified by your good wishes and support on the eve of his assumption of new and rather frightening responsibilities.”
2. “Now that the Secretary General’s report has given us a completely clean bill of health, I think we are entitled to ask the Americans to use their influence to the full at Djakarta and at the United Nations to deter the Indonesians from further intervention.”
3. “If after Malaysia Day the Indonesians repeat their accusation that British or Malaysian troops are carrying out raids across their border, I think we should consider urging the New Malaysian Government to propose to the Indonesians that they should jointly request the United Nations to establish observers on both sides of the Sarawak border so that mutual accusations may be verified and the facts made known to the world. The Indonesians would no doubt refuse but this would show that they had something to hide and put them in a bad light.”
4. “You will have seen that we have been through a short but really explosive crisis over the choice of the new Head of State for Sarawak (to be known as ‘Governor’).”
5. “Under the London agreement the first Governor has to be nominated jointly by The Queen and the King of Malaya (Agong).”
6. “Although the Government party in Kuching which has a large majority unanimously urged the appointment of the Dayak leader Jugah, the Tunku adamantly opposed it and insisted upon the appointment of a Malay. His party has been becoming increasingly nervous about the prospect of other races securing a position of undue influence in the new Federation. In fact, an emergency meeting of the Executive was held yesterday at which it was made clear that the party would not support the Tunku in any further concessions to non-Malay interest.”
7. “The Malayan Cabinet also had a special meeting to discuss this matter. Afterwards the Tunku told me that the situation had got to the point where his government would collapse if a Malay did not get the job in Sarawak. The Cabinet had decided that unless a Malay was appointed Governor they would have to go ahead without Sarawak or alternatively if we would not agree to that Malaysia would have to be abandoned altogether.”
8. “I said I could not seriously believe he would throw everything overboard at the last moment on account of party-political pressures and that he ought to lead his party and not follow it. I instanced the leadership which you had given to the Conservative Party over the Common Market and at the same time I made it clear that we would not be prepared to allow Malaysia to go forward without Sarawak.”
9. “However, it was clear to me that the Tunku was seriously afraid of being overthrown by his party executive that very day and that the other Ministers present shared this fear. There was therefore no hope of his giving way.”
10. “For my part I was not prepared to make a recommendation to The Queen which ran directly counter to the wishes of the Dyaks upon whom our troops are so dependent for information about Indonesian movements and for guidance through the jungle. Thus, it was evident that the only way out was to try and persuade the Dyaks to change their mind. I therefore got the governor to fly over to Kuala Lumpur with a strong delegation of 15 Sarawak leaders including the Chief Minister and Jugah.”
11. “After a variety of meetings and many rough (? words) on all sides the matter was finally settled on the basis of a compromise which I suggested namely:—
(a) that a Malay should be appointed as first Governor for two years;
(b) that it should be clearly understood that the Agong would appoint as his successor whomsoever the Chief Minister of Sarawak recommended (i.e. a Dyak) and
(c) that in return Jugah should be appointed Minister of Sarawak Affairs resident in Sarawak with a seat in the new Malaysian Federal Cabinet (on the lines of our own wartime pattern).”
12.”This arrangement has just been confirmed at a signing ceremony with speeches of mutual congratulation and the Dyaks are returning to Sarawak in a smiling mood.7 13. I obtained The Queen’s approval during the night and the appointment of a respected Malay personality, Openg, will be announced later today.”
7 The agreement, dated 13 Sept 1963, was presented as a ‘Joint Statement’ and signed by the Tunku, Sandys, Dr Sockalingham (speaker of the Council Negri or state legislative assembly) and Temenggong Jugah.
The British signed copy is at DO 118/266.
The statement runs as follows: — ‘The London Agreement on Malaysia provides that the first Governor of Sarawak shall be appointed on the nomination of the Queen and the Yang di-Pertuan Agong.’
‘The Malayan Government have maintained that since the Chief Minister in Sarawak is an Iban, the first Governor should be a Malay. For the sake of unity and goodwill on the eve of the formation of Malaysia, Temenggong Jugah has generously asked that his name should not be considered for the first Governorship. This has enabled general consent to be given to the appointment of a Malay, it being understood that, when the term of office of the first Governor expires, the Yang di-Pertuan Agong will be graciously pleased to give favourable consideration to the appointment as Governor of the person whom the Chief Minister may recommend.’
‘Meanwhile, recognising the outstanding position which he holds in the life of Sarawak, the Prime Minister, Tunku Abdul Rahman Putra, has offered Temenggong Jugah a post in the Federal Malaysian Cabinet as Minister for Sarawak Affairs resident in Sarawak, which he has been pleased to accept.’
A photostat of the statement in the papers of Sir Alexander Waddell is accompanied by the following unsigned and undated explanation in Waddell’s hand: — ‘On the eve of Malaysia deadlock was reached over the question of the Governorship of Sarawak— due to insistence by Tunku Abdul Rahman that a Malay should be Governor, and equal determination in Sarawak that an Iban (Sea Dayak) should be.
‘Duncan Sandys summoned all to Kuala Lumpur for 3 days of gruelling negotiation.’
‘Temenggong Jugah, leader of the Ibans, withdrew in order to save Malaysia.
‘This paper was signed by Tungku Abdul Rahman, Duncan Sandys, Dr Sockalingham (Speaker Sarawak) & the Temenggong.’
[See Waddell Papers, file 7, ff 150–151]
Source : https://www.britishempire.co.uk/maproom/sarawak/malaysiaendofempire.pdf
British Documents on the End of Empire Project – MALAYSIA [Pages 571 – 574]
The Volume Editor - A J STOCKWELL is Emeritus Professor of Modern History at Royal Holloway, University of London.
****************************
(Bahasa Version)
BOLEHKAH DAYAK MENJADI PERDANA atau YANG DI-PERTUA NEGERI SARAWAK ?
TENTU ‘YA !’ – KENAPA TIDAK ?
'Dalam SEMANGAT, DAN MENURUT PEMBENTUKAN MALAYSIA.'
https://www.nst.com.my/news/nation/2022/09/835158/kdca-propose-pairin-kitingan-next-sabah-tyt
https://www.thestar.com.my/news/nation/2022/09/28/no-issues-for-pairin-to-be-next-sabah-head-of-state-says-tangau
'Abang Johari berkata GPS tidak tergesa-gesa untuk tuntutan 35% kerusi itu dilaksanakan. Beliau berkata adalah lebih penting bahawa prinsip di sebalik MA63 difahami dengan jelas.'
- [Tidak tergesa-gesa untuk 35% kuota kerusi Dewan, kata Abang Jo
FMT Reporters -10 September 2022 11:31 PM]
https://dayaakdaily.com/abang-jo-things-havent-been-implemented-according-to-constitution-ma63-for-past-58-years/
HARI INI DALAM SEJARAH......sambil bersiar-siar di 'Memory Lane 1963'.......
210 CO 1030/1494, no 66 9 Ogos 1963 [Ketua negara Sarawak]: telegram OCULAR C400 daripada Sir A Waddell kepada Encik Sandys]
‘Perlembagaan baharu bagi Borneo Utara dan Sarawak memperuntukkan ketua negara. Penyandang jawatan itu hendaklah disyorkan secara bersama oleh Permaisuri dan Agong tetapi dilantik oleh Agong sahaja. Dato Mustapha telah lama dilantik sebagai ketua negeri Sabah, tetapi pemilihan gabenor Sarawak selepas penjajahan terbukti kontroversi.’
‘Walaupun Temenggong Jugah, ketua utama kaum Iban, adalah pendahulu, Tunku bertegas dengan seorang Melayu dan memihak kepada Dato Haji Openg.’
'Sandys menjawab telegram Waddell dengan menggesa Tunku untuk menerima Jugah supaya tidak mengambil risiko kehilangan sokongan Iban untuk Malaysia dan dengan itu menjejaskan hasil misi PBB ke Sarawak (Sandys to Tory, tel 1976, 12 Ogos 1963, DO 189/219 , no 179).'
'Masalah itu tidak dapat diselesaikan sehingga 13 Sept apabila Sandys menjadi perantara kompromi di mana Openg menjadi gabenor manakala Jugah dilantik sebagai menteri persekutuan bagi Hal Ehwal Sarawak dengan kerusi dalam Kabinet persekutuan.'
'Tiada harapan untuk menolak saya dalam hal ini juga. Saya ulangi bahawa nasihat saya telah dikemukakan selepas pertimbangan penuh semua faktor yang terlibat termasuk laporan risikan berulang yang menunjukkan kemungkinan masalah jika Jugah tidak dilantik.’
“Ini bukan soal kegusaran peribadi atau pergolakan oleh Jugah tetapi adalah perasaan spontan yang mendalam di kalangan orang Iban yang kini benar-benar terjaga dari segi politik, terutamanya selepas kejayaan dalam pilihan raya. Lagipun, mereka adalah blok kaum terbesar dan satu-satunya kaum yang telah mengundi secara sebulat suara dan tidak berbelah bahagi untuk Malaysia.
Ia juga tidak boleh dilupakan bahawa terdapat dua juta daripada mereka di seberang sempadan.’
2. ‘Adalah mengarut untuk mengatakan bahawa orang Melayu adalah masyarakat yang paling sedar politik di sini. Mereka adalah yang paling berliku politik dan berpecah belah, dan orang Malaya tidak membantu perkara dengan mengecam Datu Bandar dan Panas semasa pilihan raya.’
‘Pelantikan Gabenor Melayu pastinya akan dikaitkan dengan tipu daya Barjasa (yang amat menyedihkan kerana Barjasa sebahagian daripada Perikatan yang sebulat suara mengesyorkan Jugah) dan orang ramai di sini sedar bahawa Abdul Rahman Yakub telah kekal di Kuala Lumpur tidak syak lagi untuk tujuan ini.’
'Pelantikan sedemikian akan
(a) lebih memecahbelahkan orang Melayu,
(b) menghancurkan Perikatan,
c) menjadikan Iban anti-Malaysia dan
(d) menimbulkan situasi keselamatan dalaman dan luaran yang paling teruk yang boleh melibatkan H.M.G. dalam tindakan keselamatan yang paling tidak menyenangkan dalam sejarah.'
‘Dan tentera Melayu, walaupun ada, akan memburukkan keadaan. Saya pasti kekuatan Iban berasa amat dihargai oleh Lord Lansdowne dan Suruhanjaya Cobbold.’
3. ‘Melawan ini, buta huruf perbandingan Jugah adalah tidak penting dan sudah tentu bukan halangan yang jelas untuk dia dirayu oleh orang Melayu ketika orang Iban dimenangi.’
4. ‘Agak tidak realistik bagi Tunku untuk memaksa seorang penama yang tidak disokong oleh Perikatan. Ini saya tidak mampu atau sanggup lakukan. Saya hanya boleh mencadangkan jemputan kepada Alliance untuk melawat Kuala Lumpur tetapi lihat telegram saya No. C67 pada kesempatan terakhir.’
'Masa kini sangat singkat sebelum ketibaan Misi PBB. Kegagalan membuat keputusan boleh membawa maut kepada Malaysia dan Sarawak.’
*****
224 PREM 11/4350 13 Sept 1963 [Ketua negara Sarawak]: telegram masuk SOSLON 152 daripada Encik Sandys untuk Encik Macmillan, melaporkan penyelesaian krisis
“Saya sangat menghargai mesej anda dalam LOWSOS [LONSOS] No. 209.1”
“Saya telah menyampaikan surat tuan kepada Tunku. Ini datang tepat pada masanya dan dia amat berpuas hati dengan ucapan baik dan sokongan anda pada malam sebelum dia memikul tanggungjawab baharu dan agak menakutkan.”
2. “Sekarang laporan Setiausaha Agung telah memberikan kita rang undang-undang kesihatan yang bersih sepenuhnya, saya rasa kita berhak meminta Amerika menggunakan pengaruh mereka sepenuhnya di Djakarta dan di PBB untuk menghalang rakyat Indonesia daripada campur tangan selanjutnya. ”
3. “Jika selepas Hari Malaysia orang Indonesia mengulangi tuduhan mereka bahawa tentera British atau Malaysia melakukan serbuan merentasi sempadan mereka, saya fikir kita harus mempertimbangkan untuk mendesak Kerajaan Malaysia Baharu mencadangkan kepada rakyat Indonesia supaya mereka bersama-sama meminta Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu menubuhkan pemerhati di kedua-dua belah sempadan Sarawak supaya tuduhan bersama dapat disahkan dan fakta didedahkan kepada dunia. Orang Indonesia tidak syak lagi akan menolak tetapi ini akan menunjukkan bahawa mereka mempunyai sesuatu untuk disembunyikan dan meletakkan mereka dalam pandangan yang buruk.”
4. “Anda akan melihat bahawa kita telah melalui krisis yang singkat tetapi benar-benar meletup mengenai pemilihan Ketua Negeri Sarawak yang baharu (untuk dikenali sebagai ‘Gabenor’).”
5. "Di bawah perjanjian London Gabenor pertama perlu dicalonkan bersama oleh Permaisuri dan Raja Malaya (Agong)."
6. “Walaupun parti Kerajaan di Kuching yang mempunyai majoriti besar sebulat suara mendesak pelantikan pemimpin Dayak Jugah, Tunku bertegas menentangnya dan mendesak pelantikan seorang Melayu. Pihaknya semakin gementar tentang prospek kaum lain mendapatkan kedudukan pengaruh yang tidak wajar di Persekutuan baharu. Malah, mesyuarat tergempar Eksekutif telah diadakan semalam di mana ia menjelaskan bahawa parti itu tidak akan menyokong Tunku dalam sebarang konsesi lanjut kepada kepentingan bukan Melayu.”
7. “Kabinet Malaya juga mengadakan mesyuarat khas untuk membincangkan perkara ini. Selepas itu Tunku memberitahu saya bahawa keadaan telah sampai ke tahap di mana kerajaannya akan tumbang jika orang Melayu tidak mendapat pekerjaan di Sarawak. Kabinet telah memutuskan bahawa melainkan seorang Melayu dilantik sebagai Gabenor mereka perlu meneruskan tanpa Sarawak atau sebaliknya jika kita tidak bersetuju bahawa Malaysia perlu ditinggalkan sama sekali.”
8. “Saya berkata saya tidak boleh percaya dia akan membuang segala-galanya pada saat akhir kerana tekanan parti-politik dan bahawa dia sepatutnya memimpin partinya dan tidak mengikutinya. Saya contoh kepimpinan yang telah anda berikan kepada Parti Konservatif mengenai Pasaran Bersama dan pada masa yang sama saya menyatakan dengan jelas bahawa kita tidak akan bersedia untuk membenarkan Malaysia maju tanpa Sarawak.”
9. “Bagaimanapun, adalah jelas kepada saya bahawa Tunku amat takut untuk digulingkan oleh eksekutif partinya pada hari itu dan bahawa Menteri lain yang hadir berkongsi ketakutan ini. Oleh itu, tidak ada harapan untuk memberi laluan kepadanya.”
10. “Bagi pihak saya, saya tidak bersedia untuk membuat cadangan kepada Permaisuri yang bertentangan secara langsung dengan kehendak para Dyak yang mana tentera kita sangat bergantung kepada maklumat tentang pergerakan Indonesia dan untuk bimbingan melalui hutan. Oleh itu, adalah jelas bahawa satu-satunya jalan keluar adalah untuk mencuba dan memujuk para Dyak untuk mengubah fikiran mereka. Oleh itu, saya meminta gabenor untuk terbang ke Kuala Lumpur dengan delegasi kuat 15 pemimpin Sarawak termasuk Ketua Menteri dan Jugah.”
11. “Selepas pelbagai pertemuan dan banyak (? kata-kata) kasar di semua pihak, perkara itu akhirnya diselesaikan atas dasar kompromi yang saya cadangkan iaitu:—
(a) bahawa seorang Melayu hendaklah dilantik sebagai Gabenor pertama selama dua tahun;
(b) bahawa perlu difahami dengan jelas bahawa Agong akan melantik pengganti baginda sesiapa sahaja yang disyorkan oleh Ketua Menteri Sarawak (iaitu seorang Dyak) dan
(c) bahawa sebagai balasan Jugah harus dilantik sebagai Menteri Hal Ehwal Sarawak yang bermastautin di Sarawak dengan kerusi dalam Kabinet Persekutuan Malaysia yang baharu (mengikut garis corak zaman perang kita sendiri).”
12. ”Peraturan ini baru sahaja disahkan pada majlis menandatangani perjanjian dengan ucapan tahniah bersama dan para Dyak pulang ke Sarawak dalam keadaan tersenyum.7 13. Saya mendapat perkenan Permaisuri pada waktu malam dan perlantikan seorang personaliti Melayu yang disegani, Openg, akan diumumkan lewat hari ini.”
7 Perjanjian itu, bertarikh 13 Sept 1963, telah dibentangkan sebagai ‘Kenyataan Bersama’ dan ditandatangani oleh Tunku, Sandys, Dr Sockalingham (speaker Council Negri atau dewan undangan negeri) dan Temenggong Jugah.
Salinan yang ditandatangani British adalah pada DO 118/266.
Kenyataan tersebut adalah seperti berikut: — ‘Perjanjian London mengenai Malaysia memperuntukkan bahawa Gabenor Sarawak yang pertama hendaklah dilantik pada pencalonan Permaisuri dan Yang di-Pertuan Agong.’
‘Kerajaan Malaya telah mengekalkan bahawa memandangkan Ketua Menteri di Sarawak adalah seorang Iban, Gabenor pertama haruslah seorang Melayu. Demi perpaduan dan muhibah menjelang pembentukan Malaysia, Temenggong Jugah bermurah hati meminta agar namanya tidak diambil kira untuk jawatan Gabenor pertama. Ini telah membolehkan persetujuan umum diberikan kepada pelantikan orang Melayu, kerana difahamkan, apabila tempoh jawatan Gabenor pertama tamat, Yang di-Pertuan Agong akan berbesar hati untuk memberi pertimbangan yang sewajarnya kepada pelantikan sebagai Gabenor. daripada orang yang Ketua Menteri boleh mengesyorkan.'
‘Sementara itu, mengiktiraf kedudukan cemerlang yang disandangnya dalam kehidupan Sarawak, Perdana Menteri, Tunku Abdul Rahman Putra, telah menawarkan Temenggong
Jugah jawatan dalam Kabinet Malaysia Persekutuan sebagai Menteri Hal Ehwal Sarawak yang bermastautin di Sarawak, yang beliau telah berbesar hati menerimanya.’
Fotostat kenyataan dalam kertas kerja Sir Alexander Waddell disertakan dengan penjelasan tidak bertanda dan tidak bertarikh berikut di tangan Waddell: — 'Menjelang Malaysia menemui jalan buntu dalam soal Gabenor Sarawak— kerana desakan Tunku Abdul Rahman bahawa seorang Melayu harus menjadi Gabenor, dan keazaman yang sama di Sarawak seperti seorang Iban (Dayak Laut).
‘Duncan Sandys memanggil semua ke Kuala Lumpur selama 3 hari rundingan yang melelahkan.’
‘Temenggong Jugah, ketua kaum Iban, berundur demi menyelamatkan Malaysia.
‘Kertas ini ditandatangani oleh Tungku Abdul Rahman, Duncan Sandys, Dr Sockalingham (Speaker Sarawak) & Temenggong.’
[Lihat Waddell Papers, fail 7, ff 150–151]
Sumber : https://www.britishemire.co.uk/maproom/sarawak/malaysiaendofempire.pdf
Dokumen British Mengenai Projek Akhir Empayar – MALAYSIA [Halaman 571 – 574]
Editor Jilid - A J STOCKWELL ialah Profesor Emeritus Sejarah Moden di Royal Holloway, Universiti London.
